کاهش چشم‌گیر خشونت‌ها؛ نگاهی کرونولوژیک به 18 سال فرازونشیب گفتمان مصالحه در افغانستان
جوانان قندهاری(عموماً
پسران) شبِ دوم حوت را با موسیقی و رقص محلی «اتن» جشن گرفتند و با شادمانی از
آغاز عملی‌شدنِ طرح«کاهش چشم‌گیر خشونت» میان آمریکایی‌ها و طالبان استقبال
نمودند. قندهار، شهری عموماً پشتون‌نشین در جنوب افغانستان موقعیت دارد که
خاستگاه، مرکز و مقر فرماندهی تحریک طالبان به رهبری «ملا محمد عمر» بوده است.
بعدازحملات یازدهم سپتامبر در سال 2001م، و به‌نبال آن حملات نظامی نیروهای ائتلاف
بین‌المللی به رهبری ایالات متحده آمریکا در افغانستان علیه فرماندهان سازمان
تروریستی القاعده و میزبان آن‌ها، یعنی امارت اسلامی طالبان، شهروندانِ این ولایت
جنوبی در خط اول جنگ قرار گرفتند. قندهار نزدیک به 20 سال است که جنگ‌ها، انفجارها
و انتحاری و خشونت‌های مختلف را در خود شاهد بوده است. اکنون بعداز 20 سال،
شهروندانِ این ولایت شبی شروع کاهش‌های چشم‌گیر خشونت ها را جشن می‌گیرند.
چنین جشنِ
استقبال از شروع کاهش چشم‌گیر خشونت‌ها، از سوی طالبان، نیروهای امنیتی افغانستان
و نیروهای حمایت قاطع، از آرزوهای دیرینه‌ی مردم افغانستان بوده است. خشونت بخشی
از تاریخ معاصر افغانستان را شکل می‌دهد و مردم افغانستان در این یک قرنِ اخیر یک
کلمه را بیشتر از هر چیزی شنیده‌اند و بیشتر از هر چیزی دیگری آن درک می‌کنند،
آن کلمه خشونت است. بعداز سال 2001م، خشونت در افغانستان وارد مرحله‌ی جدیدی شد،
اما توأم با آن روندِ کاهش گفتگوهای صلح در رابطه به کاهش خشونت نیز شکل گرفت، اما
نه با این ادبیاتِ «کاهش خشونت» بلکه با عنوان‌های مختلف دیگر در برهه‌های زمانی مختلف.
وقتی طالبان صلح
می‌خواستند
پس از سقوط امارت
اسلامی طالبان توسط نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا، با میزبانی جامعه‌ی
جهانی کنفرانس بن در آلمان برگزار شد و روی طرح نظام سیاسی جدید بحث و تصمیم‌گیری
صورت گرفت، اما در غیبت گروه طالبان. بعداز آن طالبان بارها درخواست مصالحه و عفو
نمودند، اما حداقل سه بار درخواست مصالحه شان از سوی آمریکایی‌ها رد شد. در سال 2001م، بسیاری از رهبران طالبان از جمله
ملا عبدالغنی برادر، ملا سید محمد حقانی، ملا اختر محمد منصور و ملا عبیدالله
آخندزاده اعلام کردند که نظم پس از کنفرانس بُن را می‌پذیرند، به شرطی که حکومت
حامد کرزی آنان را عفو کند و برای شان مصوونیت قضایی قایل شوند. حکومت کرزی در
آغاز از درخواست مصالحه طالبان استقبال کرد و یکی از فرماندهان طالبان به نام ملا
نورالدین ترابی را در قندهار از زندان آزاد نمود.
در سال 1380
رهبران طالبان در شاه‌ولی کوت قندهار به کرزی تسلیمی خط دادند و خواستار عفو شدند.
در سال 1381 سید طیب آقا یکی از نزدیکان ملاعمر
با درخواست مصالحه و عفو به کرزی و آمریکایی‌ها مراجعه کردند. درخواست سوم
از عفو و مصالحه از سوی طالبان از طریق دفترهای ساحوی «سی آی ای» در افغانستان و
پاکستان تنظیم شد. اما این درخواست نیز از سوی دفتر مرکزی سیا و دیک‌چینی معاون
رییس‌جمهور بوش رد شد.
با آن‌که در آن
زمان لخضر ابراهیمی، نماینده ملل متحد در افغانستان از تصمیم حکومت کرزی در رابطه
به مصالحه با طالبان حمایت می‌کرد، اما آمریکایی‌ها مصالحه با طالبان را
نپذیرفتند. برعکس بسیاری از فرماندهان طالبان که به حامد کرزی نامه نوشته بودند و
ریاست جمهوری او را تبریک گفته بودند، توسط نیروهای آمریکایی بازداشت و یا کشته
شدند. در حالی‌که برخی از رهبران و فرماندهان طالبان خواستار مصالحه بودند، اما در
میدان جنگ همچنان نبرد به شدت جریان داشت، و همینطور در این وسط مردم عادی قربانی
خشونت‌ها می‌شدند و می‌شوند.
طالبان در این مدت به خشونت بسیار دست زدند و
جنایت‌های زیادی را مرتکب شدند، از جمله حملات انتحاری و انفجارهای بزرگ در شهر
کابل و ولایت‌های دیگر، که بر اساس گزارش یوناما، تنها در
سال 2019م، بیش از 10 هزار غیر نظامی در انفجارها، حملات انتحاری و نبردهای
مسلحانه کشته و زخمی شده‌اند. با این‌همه، اما گفتگوهای در مورد صلح همچنان جریان
داشته است. چنانچه در سال 1389 شورای عالی صلح بر اساس
جرگه مشورتی صلح که در ماه جوزای همان سال برگزار شده بود، تشکیل شد. قبل از آن
نیز گفتگوهای صلح با طالبان جریان داشت، به طور مثال در سال 1397 عربستان سعودی به
درخواست حکومت افغانستان، دو دور گفتگوهای را میزبانی نمود که میان قیوم کرزی
برادر رییس‌جهور کرزی از آدرس حکومت افغانستان و مولوی وکیل احمد متوکل، آخرین
وزیر خارجه طالبان و عبدالسلام ضعیف، سفیر سابق طالبان در پاکستان در جلسه اول، و
با حضور آغاجان معتصم، داماد ملا عمر و رییس کمیته سیاسی شورای رهبری طالبان،
برگزار شده بود.
در سال 1388 نیز
چند دور گفتگو میان کای آیده، نماینده ویژه
ملل متحد در افغانستان و رهبران طالبان، از جمله عبدالطیف منصور (منشی شورای رهبری
طالبان) برگزار شد. اما این گفتگوها وقتی پایان یافت که سرویس‌های اطلاعاتی
پاکستان، ملا عبدالغنی برادر و لطیف منصور را در شهر کراچی بازداشت کردند. در نهایت بعداز نزدیک به 20 سال جنگ، آمریکایی‌ها
باب گفتگوهای رسمی با طالبان را در مورد مصالحه، در سال 2019م، باز کردند و به طور
مستقیم با طالبان وارد گفتگو شدند.
روندِ گفتگوهای
صلحِ آمریکا، طالبان و حکومت افغانستان
سال گذشته در
چنین روزهای (12 اکتبر 2018م) نخستین
دورِ گفتگوهای مستقیم میان زلمی خلیلزاد،
نماینده ویژه آمریکا در مورد صلح افغانستان، با ملا عبدالغنی برادر، معاون رهبر طالبان،
در دوحه پایتخت قطر برگزار شد. این گفتگوهای مستقیم آمریکایی‌ها با طالبان و
گفتگوهای صلحِ بین‌الافغانی، از دیرزمان به این‌سو یک مسیر بسیار طولانی و مملو
از فراز و نشیب را طی نموده تا به این مرحله‌ی با عنوان «کاهش چشم‌گیر خشونت»
رسیده است.
با روی‌کار آمدنِ
حکومت وحدت ملی به ریاست جمهوری محمداشرف غنی در سال 1394، مسیر گفتگوهای صلح نیز تغییر
اساسی کرد. رییس‌جمهور غنی اعلام
نمود که طرف اصلی جنگ با حکومت افغانستان طالبان نه، بلکه پاکستان است. بنابراین،
مذاکرات باید با پاکستان صورت بگیرد. در همین راستا بود که در ثور 1394 با میانجی‌گری پاکستان، معصوم استانکزی، سرپرست وزارت دفاع افغانستان با سه عضو طالبان؛ عبدالجلیل،
محمد حسن رحمانی و عبدلرزاق(وزیر داخله طالبان) در اورومچی کشور چین دیدار کردند.
بعداز آن، در سرطان 1394 با هماهنگی پاکستان یک هیأت از طرف طالبان به شمول
عبدالطیف منصور(منشی شورای رهبری)، محمد عباس آخوند(عضو کمیته سیاسی) و ابراهیم
عمری(برادر جلال الدین حقانی) و یک هیأت هشت نفری متشکل از نمایندگان دو طرف
ائتلاف حکومت وحدت ملی با نظارت نماینده آمریکا، چین و پاکستان، در منطقه مری
پاکستان باهمدیگر گفتگو نمودند. این دور گفتگوها با افشای خبر مرگِ ملامحمد عمر،
برهم خورد و بی‌هیچ نتیجه‌ی ملموس پایان یافت.
رییس‌جمهور اشر‌ف
غنی در ماه حوت 1396، در دومین نشست «پروسه‌ی کابل» با حضور
نمایندگان ۲۸ کشور و سازمان بین‌المللی، که با محور چگونگی آغاز گفتگوهای صلح با گروه
طالبان برگزار شده بود، نقشه‌ی جدیدی برای صلح ارایه کرد. غنی در این نشست هفت گام
مشخص را برای طالبان پیشنهاد نمود؛ بازنگری قانون اساسی، شناختن گروه طالبان به عنوان
یک حزب سیاسی، آزادی زندانیان و حذف نام رهبران این گروه از فهرست تحریم‌ها، صدور پاسپورت
و فراهم‌سازی زمینه برای آزادی و سفر افراد طالبان از جمله‌ی گام‌های بود که غنی
به طالبان بدون هیچ پیش‌شرط پیشنهاد نموده بود. اما طالبان به این پیشنهاد حکومت
افغانستان پاسخ ندادند.
در سال 1397 از
سوی حکومت وحدت ملی جهتِ اعتمادسازی، از 22 تا 27 جوزا که ایام تعطیلات عید بود،
آتش‌بس اعلان شد. طالبان آتش‌بس سه روزه در جریان عید را رعایت کردند، اما تمدید
10 روزه آن توسط حکومت افغانستان را رد نمودند. تا این‌که بعداز یک سری دیدارها و
گفتگوها، وزارت خارجه آمریکا در تاریخ 30 سنبله 1397، زلمی خلیلزاد را به
عنوان «نماینده ویژه برای صلح افغانستان» منصوب نمود. خلیلزاد در همان آغاز
مأموریت‌اش از حکومت افغانستان و طالبان خواست تا هیأت مذاکره‌کننده شان را معرفی
کنند.
9 دور گفتگو با
یک توییت
روز پنجشنبه (5 سپتامبر)
در یک حمله‌ی توسط یک موترِ بمب‌گذاری شده در کابل، 12 نفر کشته شدند، که یک سرباز
آمریکایی نیز در بین کشته‌شده‌ها بود. این انفجار باعث شد که دونالد ترامپ طبق معمول در یک رشته توییت‌های
از طریق صفحه‌ی توییتر خود، علاوه بر لغوِ قرار دیدارهای مخفیانه و جداگانه‌ی
خود با رهبران طالبان و رییس‌جمهور غنی در کمپ دیوید، دستور توقف گفتگوهای صلح
میان آمریکا و طالبان را صادر نمود. بالاخره، 9 دور گفتگوهای که میان طالبان و
زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان، در قطر صورت گرفته بود
و به مرحله‌ی رسیده بود که تا بعداز امضاء و تأیید ترامپ به نتیجه نهایی برسد،
توسط یک رشته توییت‌های ترامپ لغو اعلان شد.
از نظرِ مایکل سمپل، پژوهشگر مسایل افغانستان در
دانشگاه بلفاست، مذاکره‌کنندگان طالبان در قطر از روند مذاکرات انتظار بسیار بلندپروازانه
داشتند و رویکرد کاملاً «برد-باخت»را در این روند دنبال می‌کردند که نتیجه آن پیش‌نویس
توافقنامه‌ی بود که دفاع از آن برای زلمی خلیلزاد چه در کابل و چه در واشنگتن دشوار
شده بود. خلیلزاد با نمایندگان طالبان در دفتر سیاسی این گروه در قطر، بعداز 11 ماه گفتگو، روی یک جدول زمانی ۱۶ ماهه، در
راستای خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان به توافق رسیده بودند. و همینطور
توافق صورت گرفته بود که تا پایان ماه سپتامبر 2019م، اسلو پایتخت ناروی میزبان گفتگوهای
«بین‌الافغانی» میان سران سیاسی افغانستان تحت کنترل دولت و گروه طالبان باشد.
طالبان در واکنش به تصمیم
رییس‌جمهور آمریکا، در اعلامیه‌ی خود نوشتند که این تصمیم، «ضربه به اعتبار آمریکا»
است و «تلفات جانی و مالی بیشتر برای آنان» خواهد داشت، و همینطور نشان‌دهنده این
است که نقش آمریکا را در تعاملات سیاسی بی‌ثبات است. طالبان خطاب به آمریکایی‌ها،
گفتند که تاوان این کار ترامپ بیش از هر کسی به خود آمریکا می‌رسد، اعتبار آمریکا را
زیانمند نموده و موقف آن‌ها را در قبال صلح برای جهان روشن ساخته است. بعداز آن یک
هیأت طالبان به رهبری شیر محمد عباس استانکزی از اعضای دفتر سیاسی طالبان در قطر،
به مسکو رفتند و از آنجا در مصاحبه با رسانه‌های روسیه گفتند که هنوز مایل به
آوردن صلح در افغانستان از طریق مذاکره و گفتگو هستند. استانکزی گفته بود که «هر زمانی که
ما به یک توافق نهایی رسیده‌ایم، مذاکرات از سوی آمریکا لغو شده است.» او گفته بود
که در زمان ریاست جمهوری بارک اوباما نیز دو بار توافقات این چنینی متوقف شده بود.
تحولات سریع
چنانچه قبل از برگزاری
انتخابات ریاست جمهوری، بحث اصلی این بود که اولویت انتخابات است یا صلح؟ باآن‌که اولویت آمریکایی‌ها صلح بود، اما در نهایت با پافشاری حکومت وحدت ملی، انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد،
ولی به شدت تحتِ تأثیر گفتگوهای صلح میان آمریکا و طالبان.
گفتگوهای صلح
میان آمریکا و طالبان پس از یک بار لغو به دستور دونالد ترامپ، از 16 تا ۲۲ قوس ادامه یافت. موضوع اصلی این دور کاهش خشونت و آتش
بس اعلام شده بود. در پایان این دور آمریکا به طالبان فرصت داد تا درباره کاهش خشونت
و آتش بس با رهبران خود گفتگو کنند. بعداز آن در ماه دلو، سال جاری وزیر دفاع آمریکا گفته بود که با طالبان
بر سر پیشنهاد کاهش یک هفته‌ای تنش‌ها به توافق رسیده‌اند. وزیر خارجه آمریکا نیز گفته
بود که «ما امیدواریم بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که خشونت‌ها به طور قابل توجهی کاهش
پیدا کند، نه فقط روی یک تکه کاغذ.»
با این‌همه، در
کابل دو جریانِ متفاوت در رابطه به مسئله کاهش خشونت شکل گرفت؛ جریان اول مخالفان طرح
کاهش خشونت بود که این جریان توسط حکومت وحدت ملی شاخه رییس‌جمهور غنی رهبری می‌شد.
در همین رابطه، سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری گفته بود که؛ توافق بر نظام امارتی
صلح نیست. طرح کاهش خشونت فرار از صلح و فریب جامعه جهانی است. و همینطور، صدیق صدیقی، سخنگوی ارگ در
توییتر خود نوشته بود: طرح حکومت افغانستان برای آغاز گفتگوهای صلح، تامین آتش بس است.
کاهش خشونت معنای دقیق نظامی، حقوقی و جنبه عملی ندارد. هدف ما از آتش بس.
جریان دوم، افراد
و جریان‌های سیاسی بیرون از حکومت وحدت ملی مضاعف بر ریاست اجراییه به ریاست عبدالله عبدالله بود که
از طرح توافق آمریکا و طالبان روی کاهش خشونت، حمایت می‌کردند. عبدالله عبدالله با
جمعی از رهبران جهادی و سیاسی، در ملاقاتی که شام (13 قوس) در کابل با زلمی
خلیلزاد و لیزا کورتس، دستیار رییس جمهور ترامپ در امور آسیای جنوبی و مرکزی در قصر
سپیدار داشتند، از طرح کاهش خشونت به عنوان پیش‌شرط آتش‌بس و مذاکرات بعدی
گفتگوهای بین الافغانی صلح حمایت کردند.
کاهش خشونت
در نهایتِ با همه‌ی
بحث‌ها، مخالفت‌ها و لغو و ادامه گفتگوها، ساعت دوازده نیمه شب دومِ حوت، آغاز
عملی‌شدن طرح توافق «کاهش چشم‌گیر خشونت» بود. با آن‌که صبحِ روز شنبه (3 حوت 1398) برای شهروندان
افغانستان روز متفاوت به نظر می‌رسد، اما ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان در صفحه
توییتر خود نوشته است: «در مساعد نمودن فضای مناسب برای توافقنامه، مراکز تمام ولایات،
مراکز قول اردوها، فرقه‌ها و غندها، همچنان تمام مراکز خارجی ها شامل اند. بدون جاهای
مذکور، هر فیر و حمله مجاهدین باید تخطی تلقی نشود، چون این آتش بس عام نیست.» در
این طرف جبهه، جنرال اسکات میلر، فرمانده عمومی نیروهای حمایت قاطع ناتو در افغانستان
در هماهنگی با وزیر دفاع و داخله افغانستان، می‌گوید: تمامی عملیات‌های مان اکنون به
حالت دفاعی برگشته‌اند. ما عملیات‌های تهاجمی مان را متوقف کرده‌ایم. اسدالله
خالد، وزیر دفاع افغانستان می‌گوید که؛ از
۱۲ ساعت قبل تاکنون حمله‌های محدود در مناطق از سوی طالبان راه اندازی شده که یک نمونه
حمله در بلخ بوده که نیروهای امنیتی مطلق از خود دفاع کرده‌اند.
این‌همه در حالی
است که از همان آغاز این جنگِ 20 ساله طالبان مصالحه و عفو می‌خواست، اما آمریکایی‌ها
دایم رد می‌کردند، اکنون که آمریکایی‌ها مصالحه می‌خواهند، طالبان پس می‌زنند. آن‌چه
از همین چند ساعتی که از عملی‌شدن طرح کاهش خشونت می‌گذرد، به نظر می‌رسد که این
توافق نیز مثل دیگر توافقات قبلی به شدت شکننده است، آن‌هم در چنین شرایطی که
وضعیت سیاسی در جبهه‌ی داخل دولت افغانستان نیز به شدت بحرانی و شکننده است. طرح
کاهش خشونت در زمانی عملی می‌شود که نه طالبان آن طالبان 20 سال قبل است و نه مردم
افغانستان علاقه‌مندی به بازگشت به آن وضعیت را دارند، اما از سوی دیگر به شدت در
یک وضعیت شکننده قرار دارند. طرح کاهش خشونت در واقع مقدمه و پیش‌شرطی است برای
مرحله‌ی بعدی مذاکرات که بایستی یک ضلع مذاکرات را نمایندگان حکومت افغانستان شکل
دهند، اما اکنون حکومت افغانستان به شدت در وضعیت بحرانی قرار دارد. نه از گروه مذاکره‌کننده از جانب حکومت افغانستان خبری است و نه هم طرح و برنامه‌ی مشخص برای مرحله‌ی
بعدی گفتگوها که بعداز مهلتِ هفت روزه کاهش خشونت‌ها آغاز می‌شوند، دارند.
نظرات
ارسال یک نظر